Vorige week waren we in Californië. Silicon Valley e.o. zullen we maar zeggen. Het is vlak voor de misschien wel laatste presidentsverkiezingen, maar afgezien van het opgeklopte wedstrijdsfeertje in de media, merk je er op straat weinig van. Het is The Elephant in the Room. Als we op een terras de ene brandweerman tegen de andere horen zeggen dat het na 8 november wel eens erg griezelig kon gaan worden, proberen we in gesprek te komen. Maar niks. We hebben het er maar niet over.

Acht jaar geleden waren we in dezelfde verkiezingstijd in Texas. Net na het uitbreken van de grote crisis probeerden we daarover in gesprek te komen. Change in hing de lucht. Maar ontdekken konden we die niet. Opnieuw leek dit land verenigd in een ding: de United States of Denial. Dit is wat ik toen optekende.

In de media gaat het overwegend nergens over. De verkiezing van de machtigste man op aarde wordt gecoverd in termen van een sportwedstrijd; wie niet wint is een loser. De financiële crisis wordt samengevat in enkele sound bites. Berichten over massaontslagen moeten we vanuit Nederland vernemen. Hier gaat het over hoe je je kinderen voorbereidt op minder cadeautjes met Kerst en hoe je kunt besparen op candy bars tijdens Halloween. Een psychiater die een karikatuur is van zichzelf, legt op de buis uit dat het heel normaal is dat je teleurgesteld bent in deze tijden van rampspoed en ellende en dat je daar vooral over moet praten. Verder wat trivialiteiten, geselecteerd op amusementswaarde, en het weerbericht. En natuurlijk de onvermijdelijke stroom commercials die nog steeds vooral gaan over auto’s en geld lenen.

Daar kun je je ook wel iets bij voorstellen in dit eindeloze land waarin je òf langs het prikkeldraad van de ranches òf langs kilometers onafgebroken winkelparken rijdt. Niets is zonder auto bereikbaar. Zonder de auto is de American Way of Life eenvoudigweg ondenkbaar. Hij moet dan ook liefst zo groot mogelijk. Maar de autokopers staken, klaagt de krant. Dealers sluiten massaal hun bedrijven. Is dat dan Change?

In het door orkaan Ike verwoeste Galveston liggen de boten nog op de snelweg. Eigenaren lopen er verdwaasd tussen rond. Ja, weet een van hen, in Nederland is dat allemaal veel beter geregeld. Met dijken enzo. Maar als ik hem vertel dat ik om die reden graag belasting betaal, kijkt hij onverschillig terug. Ondenkbaar. Hij wijst mij waar de hardst getroffen delen van de stad zijn en drukt mij op het hart: “Spend as much as you can.”

Dat lijkt nog steeds het enige Amerikaanse antwoord op de meervoudige aanval op hun manier van leven. Ook in de verkiezingsstrijd, althans de verslagen ervan, gaat het dagenlang maar over één ding: taxes. Het schijnt dat een van de kandidaten de belastingen wil verhogen… Oh! Dan blijkt weer dat dit land is geboren uit een opstand tegen grootinner der directe belastingen Engeland. Onbespreekbaar.

Toch zullen de steunoperaties aan de financiële sector ergens uit betaald moeten worden. Zelfs de Republikeinen, ja zelfs The Economist, juichen deze staatsbemoeienis toe. Al klinkt het wat verkrampt. Volgens het hoofdredactionele commentaar in laatstgenoemde weekblad is er met het neoliberale kapitalisme niks mis. Een crisis hoort er van tijd tot tijd gewoon bij. Alles beter dan de overheid. Behalve nu even dan… En aan die topbeloningen moeten we ook niks veranderen. Anders gaat ons toptalent weg. Waarheen staat er niet bij.

De neoliberale retoriek klinkt dezer dagen erg hol. Zelfs de traditionele verdachtmakingen en halve waarheden doen dat. In een paginagrote advertentie in USA Today wijst de olie-industrie erop dat de invloed van de mens op de planeet nooit groot kan zijn, want hij leeft maar 80 jaar en dat is verwaarloosbaar in vergelijking met de miljoenen jaren die de aarde erover doet om van pool te wisselen. Onnavolgbare logica. Gaan de Amerikanen daar echt intrappen?

De taxichauffeur vindt Michelle een moedige vrouw, want haar man Barack gaat zeker vermoord worden. Een man in de bus ziet een groot complot om de hele wereld onder één heerser te brengen, waardoor op zeker de slavernij zal terugkeren. De buschauffeur vertelt intussen enthousiast over wat we buiten zien – zoveel toeristen heeft hij ook weer niet in zijn stadsbus – en een meisje met lieve ogen zegt dat ze het allemaal niet zo volgt en zich liever met de minderbedeelden bezighoudt.

Die zijn er zat. En er komen er steeds meer. Niet alleen de mensen tussen de struiken onder hun bouwsels van karton, of de rusteloos heen en weer lopende junks in de vervallen straat in Austin die ooit het centrum van de blues was. Maar vooral de gewone man, Joe Sixpack, die er steeds meer baantjes bij moet nemen om te overleven. In elke winkel waar we iets vragen, in elk restaurant waar we iets bestellen, krijgen we steeds hetzelfde antwoord: “Dat moet ik voor u navragen. Ik werk hier pas twee weken.” In het afgelopen decennium met z’n ongebreidelde groei van de topinkomens, nam het inkomen van de mensen aan de basis van de samenleving juist af, volgens Business Week. En dan toch maar proberen je target hypotheken verkopen te halen, in de ijdele hoop dat je je baantje mag houden. De inkomensverschillen in de Verenigde Staten hebben het niveau bereikt van Afrika.

Dit land snakt naar verandering. En het is maar de vraag hoe lang de grote leugens die nog tegen kunnen houden. De laatste grote troefkaart van hen die welvaren bij de neoliberale ordening is angst en die wordt uitbundig gespeeld. Maar hoe lang kun je een natie in gijzeling houden? Je eigen volk uitknijpen als een citroen? Ze naar nutteloze oorlogen sturen? Ze de rekening laten betalen van het morele falen van hun leiders? Hun leefmilieu ruineren? Hen de enige trots ontnemen die ze nog hebben – die op hun land?

Rest mij nog één ding; het overbrengen van de welgemeende excuses voor het feit dat Amerika het zo volledig laat afweten en in haar val de rest van de wereld meesleurt. Bij deze. Beloofd is beloofd. Stamelend heb ik erop geantwoord dat we het ook hebben láten gebeuren. Dat we ook zijn gaan geloven in de wonderbaarlijke geldvermenigvuldiging. Dat we ons willens en wetens hebben laten afdrijven van onze eigen waarden. Maar dat we ons verbonden blijven voelen met Joe Sixpack. Dat we ons best zullen doen bij het helpen opruimen van de onvoorstelbare rotzooi die het ongebreidelde kapitalisme veroorzaakte en die de mensheid aan de rand van de moraliteit en de planeet op de rand van haar bestaan heeft gebracht.

We are all Americans. Of we dat nu leuk vinden of niet.