Als tiener kon ik er niet uit loskomen. Eindeloze massa’s wonderlijke wezens raasden door de trilogie. Beschreven op een manier waarop je het idee had dat je elk daarvan in de ogen kon kijken. De nazgûl, de orks, de uruk-hai. J.R.R. Tolkien nam uitgebreid de tijd om ze van een karakter te voorzien.

In troosteloos contrast daarmee staat het genre van de managementliteratuur. Honderden heb ik er beroepshalve gelezen . En steeds verschijnen de wezens daarin als een eenvormige grijze massa, zonder reliëf.  Medewerkers worden ze genoemd of – nog naamlozer – primair proces. Systematisch worden mensen van vlees en bloed neergezet als uitwisselbare pionnen met algemene eigenschappen als weerstand hebbende tegen verandering. GI’s heten ze in legertermen, general issues. Dat is zo mogelijk nog onpersoonlijker dan human resources…

De grote literator J.R.R. Tolkien schreef zijn machtig epos voor een groot deel tijdens de Tweede Wereldoorlog.  In de Ban van de Ring was het vervolg op De Hobbit, welks verfilming thans in de bioscoop draait. Ademloos las ik alle boeken uit om me vervolgens op De Silmarillion te storten, precies zoals Tolkien het bedoeld had. Managementboeken lees ik nog steeds in een keer uit, maar dat is omdat ik, als ik hem halverwege wegleg, zelden meer de moed kan opbrengen een boek opnieuw te openen.

Zelfs de grote slag om Midden-aarde, voor de poorten van Mordor in de eerste helft van het derde boek, is vol reliëf. Al Tolkien’s creaturen zijn er slaags in een allesbeslissende orgie van geweld, maar nog steeds volgen we individuen, geen massa’s.

Tolkien vocht mee tijdens de Slag om de Somme, die allesverzengende gebeurtenis in de Great War. In deze grote gehaktmolen van menselijk leven sneuvelden 1,2 miljoen soldaten. Al in het eerste uur van de slag gingen er tien per seconde. Tolkien beleefde het tot in detail; veel van zijn vrienden sneuvelden. Niks massa’s, maar mensen die hem zeer na stonden.

De Britse veldmaarschalk Haig wilde er niets over horen. Gedetailleerde berichtgeving van dit allesbeslissende front in het noorden van Frankrijk zou zijn beoordelingsvermogen maar kunnen beïnvloeden… Hoewel hij het had kunnen weten als hij wel geluisterd had, persisteerde hij in zijn tactiek om de vijandelijke linies te bombarderen en daarna zijn jongens de loopgraven uit te laten komen en langzaam richting vijand te laten lopen. Daar stonden de Duitse legers, die het spelletje van meet af aan doorhadden, klaar met hun machinegeweren. Golf na golf werd zowat een hele generatie Britse jongeren opgeofferd. Als naamloze massa, zonder reliëf.

Dit jaar herdenken we dat honderd jaar geleden de Eerste Wereldoorlog uitbrak. De Slag om de Somme is verplichte kost op Engelse managementopleidingen. Maar wat of wat hebben we ervan geleerd?

Als duizenden general issues golf na golf in opeenvolgende ontslagrondes worden geofferd, stijgt de beurskoers. Als een moderne Haig elk jaar zijn slechtst presterende vijf procent opoffert als naamloze pionnen, is hij voor velen een held. Dat zijn geen vrienden, geen mensen met hoop en trots die proberen hun gezinnen een mooi bestaan te bezorgen. Het zijn nummers, statistieken, werkloosheidcijfers.

Ik stel voor dat alleen nog mannen van het kaliber Tolkien een managementboek mogen schrijven.